اتوکلاو دندانپزشکی چیست؟ اجزاء، کاربرد و نحوه عملکرد آن
اتوکلاو دندانپزشکی چیست؟
در پاسخ به سوال اتوکلاو دندانپزشکی چیست میتوان گفت: اتوکلاو رومیزی یا کوچک در حوزه دندانپزشکی به‌عنوان اتوکلاو دندانپزشکی شناخته می‌شود. این نام‌گذاری به دلیل اندازه کوچک و طراحی مناسب برای استفاده در محیط‌های دندانپزشکی است.
اتوکلاو یکی از تجهیزات حیاتی در حوزه پزشکی و دندانپزشکی است که جهت حفظ بهداشت و کنترل عفونت از اهمیت بسیاری برخوردار است.
کاربرد دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی برای استریل ابزارها، تجهیزات و لوازم دندانپزشکی است.این دستگاه با استفاده از دما، بخار آب و فشار، طی مراحلی که به آن یک سیکل می‌گویند، منجر به ازبین‌رفتن باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، اسپورها و سایر میکروارگانیسم‌های زیست‌محیطی می‌شود. این فرایند به‌عنوان اتوکلاو کردن یا استرلیزاسیون شناخته می‌شود.
البته واژه اتوکلاو (Autoclave) از دوکلمه Auto به معنی خودکار و Clave به معنی قفل‌شونده تشکیل شده است و در کل به معنی دستگاه خود قفل‌شونده است.
– انواع کلاس دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی چیست؟
دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی به سه کلاس طبقه‌بندی می‌شود:
-
دستگاه اتوکلاو کلاس B
خرید دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی کلاس B به شما این امکان را می‌دهد که تمام ابزار و تجهیزات پوشش‌دار و بدون پوشش، پارچه، کاغذ کرپ و کاغذ SMS و همین‌طور ابزار لومن دار یا کانو له را استریل نمایید. این تایپ دستگاه‌های اتوکلاو دارای پمپ وکیوم قدرتمندی هستند که قادرند تا حدود ۸/۰ خلأ ایجاد کند. اتوکلاو کلاس B ، مورد تأیید استاندارد و وزارت بهداشت و درمان بوده و منطبق با بخشنامه‌های اداره کل تجهیزات پزشکی کشور است. لازم به ذکر است در این دستگاه‌های اتوکلاو دندانپزشکی امکان استریل مایعات امکان‌پذیر نمی‌باشد.
-
دستگاه اتوکلاو کلاس N
دستگاه‌های اتوکلاو دندانپزشکی کلاس N قادرند فقط ابزار یا تجهیزات جامد بدون پوشش را استریل نماید. این دستگاه‌های اتوکلاو قادر نخواهند بود برای استریل وسایل پوشش‌دار مثل پارچه، شان، کاغذ کرپ، کاغذ اس‌ام‌اس و همین‌طور کاغذ یا پاکت‌های مدیکال مورداستفاده قرار گیرند.
دستگاه اتوکلاوهای کلاس N قادر به استریل ابزار یا تجهیزات لومن دار یا کانو له را ندارند. باتوجه‌به حساسیت فیلدهای پزشکی و دندانپزشکی و همین‌طور قوانین و مصوبات در حوزه استریل مرکزی (CSSD – CSR) استفاده از دستگاه اتوکلاوهای کلاس N در مطب‌ها و کلینیک‌های دندانپزشکی و حتی بیمارستان‌ها ممنوع است.
-
دستگاه اتوکلاو کلاس S
وسایلی که در این نوع دستگاه اتوکلاو میتوان استریل نمود توسط سازنده ابزار یا تجهیزات اعلام می‌شوند. این دستگاه اتوکلاو می‌تواند ابزارآلات بدون پوشش جامد یا پوشش‌دار جامد، مواد نساجی مثل پارچه، گاز تک‌لایه و وسایل سوراخ‌دار B را استریل نماید. یک دستگاه اتوکلاو کلاس S می‌تواند با پمپ وکیوم یا بدون آن تجهیز شود و قطعاً دارای سیکل خشک‌کن است.
اتوکلاو دندانپزشکی سری S یک اتوکلاو میان‌رده است که بین دستگاه اتوکلاو کلاس B و دستگاه اتوکلاو کلاس N است.
– سیکل‌های رایج اتوکلاو دندانپزشکی چیست؟
- سیکل استاندارد ۱۳۴ درجه یا ۲۷۳ درجه فارنهایت
در این سیکل فشار ۱/۲ و زمان استریل ۳ تا ۵ دقیقه در دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی خواهد بود.
- سیکل استاندارد ۱۲۱ درجه یا ۲۵۳ درجه فارنهایت
در این سیکل فشار ۲/۱ بار و زمان استریل ۱۵ دقیقه در دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی خواهد بود.
- سیکل پریون یا سیکل جنون گاوی
این سیکل با دمای ۱۳۴ درجه سانتی‌گراد یا ۲۷۳ درجه فارنهایت و فشار ۱/۲ بار به مدت ۲۰ تا ۲۵ دقیقه صورت خواهد گرفت.
|
سیکل |
دما (درجه) |
فشار (بار) |
زمان (دقیقه) |
|---|---|---|---|
|
استاندارد ۱۳۴ |
۱۳۴ |
۱/۲ |
۳ الی ۵ |
|
استاندارد ۱۲۱ |
۱۲۱ |
۲/۱ |
۱۵ |
|
سیکل پریون (جنون گاوی) |
۱۳۴ |
۱/۲ |
۲۰ الی ۲۵ |
– اجزای اصلی تشکیل‌دهنده دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی چیست؟
به‌صورت کلی اتوکلاوهای دندانپزشکی از قسمت‌هایی تشکیل شده‌اند که وظیفه خاصی در فرایند استریلیزاسیون ابزارها را دارد. اجزای اصلی یک اتوکلاو دندانپزشکی عبارت‌اند از:
-
بدنه:
بدنه دستگاه اتوکلاو، قسمت اصلی دستگاه است که چمبر، مولد بخار پمپ وکیوم و اجزای دیگر اتوکلاو دندانپزشکی را در بر می‌گیرد.
-
مولد بخار
مولد بخار یکی از اجزای مهم اتوکلاو دندانپزشکی است که از آب مقطر برای تولید بخار آب در راستای استریلیزاسیون استفاده می‌کند، این قسمت با گرم نگاه‌داشتن آب در کاهش زمان فرایند استریل نیز حائز اهمیت است.
-
چمبر
محفظه‌ای است که ابزار و تجهیزات دندانپزشکی را برای استریل شدن در خود جای می‌دهد که دارای ظرفیت‌های متفاوتی است. این قسمت یک فضای بسته است که دما و فشار در آن به طور دقیق کنترل می‌شود تا شرایط لازم برای استریلیزاسیون ایجاد شود.
-
سیستم کنترل
این سیستم شامل سنسورها، ترموستات، تایمرها و سایر اجزای کنترلی است که فرایند استریلیزاسیون را کنترل می‌کنند و اطمینان حاصل می‌کنند که شرایط مناسب در اتوکلاو دندانپزشکی برای استریل کردن ایجاد می‌شود.
-
شیر برقی
وظیفه اصلی شیر برقی در اتوکلاو دندانپزشکی این است که اطمینان حاصل کند که فشار و دما به‌اندازه‌ای مناسب و متعارف در دستگاه حفظ شده باشد تا فرایند استریل کامل ابزارهای دندانپزشکی انجام شود.
-
صفحه‌نمایش
صفحه‌نمایش معمولاً بر روی بدنه اتوکلاو قرار دارد و اطلاعاتی مانند دما، فشار و زمان استریلیزاسیون را نمایش می‌دهد در بعضی از اتوکلاوها نیز به‌صورت رنگی و لمسی است.
-
پرینتر
در اتوکلاو دندانپزشکی، پرینتر معمولاً برای چاپ اطلاعات مربوط به فرایند استریل استفاده می‌شود. شامل مواردی مانند تاریخ و زمان استریلیزاسیون، شماره دستگاه یا کد شناسایی بوده و برای رهگیری و مستندسازی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
-
درب
درب اتوکلاو نقش بسیار مهمی در فرایند استریل دارد، وظیفه اصلی آن بستن محیط چمبر به طور کامل و جلوگیری از خروج بخار و افت فشار چمبر است.
-
واشر درب
واشر درب اتوکلاو دندانپزشکی وظیفه مهمی در ایمنی و عملکرد دستگاه اتوکلاو دارد. این وسیله، در بین درب دستگاه و چمبر قرار می‌گیرد و از نشت بخار و فشار درون چمبر دستگاه جلوگیری می‌کند.
-
قفل الکتریکال
قفل الکتریکال برای اطمینان از ایمنی کاربران و جلوگیری از دسترسی به دستگاه در حین فرایند استریل استفاده می‌شود.
-
سیستم ایمنی
سیستم‌های ایمنی مانند انواع سنسورها ایمنی و سیستم‌های قطع برق در صورت وقوع خطایا وقفه در فرایند استریلیزاسیون است.
-
قطع کن اضطراری برق
قطع کن اضطراری برق در دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی وظیفه‌ای مهم در شرایط بحرانی را دارد. این وسیله معمولاً یک دکمه یا سوئیچ است که در صورت وقوع حوادث اضطراری، بلافاصله برق دستگاه را قطع می‌کند.
در واقع وظیفه این قطعه در دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی حفاظت از ایمنی کاربران و دستگاه در مواجهه با وقوع حوادث غیرمترقبه است.
-
فیلتر آنتی‌باکتریال
فیلتر آنتی‌باکتریال در اتوکلاو دندانپزشکی وظیفه جلوگیری از ورود ذرات جامد موجود در هوا را به محیط داخلی دستگاه اتوکلاو دارد. این فیلترها به‌عنوان بخشی از فرایند استریل عمل می‌کنند و با حذف یا کاهش باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌های مضر از هوایی که به داخل اتوکلاو وارد می‌شود، کمک می‌کنند. این فیلترها اغلب از موادی مانند کربن فعال یا فیلترهای هپا ساخته می‌شوند.
– نحوه عملکرد دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی چیست؟
به طور دقیق عملکرد دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی در فرایند استریلیزاسیون ابزار و تجهیزات دندانپزشکی به شرح ذیل است
-
آماده‌سازی تجهیزات دندانپزشکی
در ابتدا، ابزار و تجهیزات دندانپزشکی که نیاز به استریل کردن دارند، باید به طور کامل تمیز شوند که در این مرحله میتوان از دستگاه التراسونیک، ماشین‌ابزار شوی استفاده کرد.پس از خشک‌شدن کامل ابزار و روغن‌کاری ابزار در صورت لزوم، بسته‌بندی‌شده (به‌اصطلاح پک اتوکلاو) و آماده قرارگرفتن در دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی می‌شوند.
-
بارگذاری ابزار دندانپزشکی
ابزار دندانپزشکی پس از آماده‌سازی و بسته‌بندی، درون سینی‌های مستقر روی پایه نگهدارنده در چمبر اتوکلاو قرار می‌گیرند. سینی‌ها برای قراردادن وسایل به طور منظم و بهینه طراحی شده‌اند تا همه وسایل به طور یکنواخت در معرض دما، بخار و فشار قرار گیرند.
-
انتخاب سیکل استریل اتوکلاو دندانپزشکی
کاربر باتوجه‌به استانداردها سیکل مناسب جهت استریل شدن ابزار و تجهیزات دندانپزشکی را انتخاب نموده و دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی را جهت انجام مراحل استریل استارت می‌کند.
-
وکیوم
این مرحله برای خالی‌کردن هوای داخل مخزن دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی یا همان چمبر انجام می‌شود، اگر این مرحله به‌درستی انجام نشود، بخار به طور کامل فضای چمبر را اشباع نمی‌کند و مطمئناً فرایند استریلیزاسیون به‌درستی انجام نخواهد شد. این کار توسط پمپ وکیوم در دستگاه صورت می‌گیرد؛ بنابراین در خرید دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی این مسئله بسیار حائز اهمیت است.
-
بالارفتن دمای آب
این مرحله در اتوکلاو دندانپزشکی به دو صورت انجام می‌شود.
- به‌صورت مستقیم و با المنت
- توسط مولد بخار
تفاوت این دو روش در نحوه آماده‌سازی بخار است، در روش اول گرم‌شدن آب و تبدیل آن به بخار با المنت صورت می‌گیرد و دستگاه زمان بیشتری را برای تولید بخار نیاز دارد؛ ولی در دستگاه‌های دارای مولد بخار این زمان کمتر است و آب همیشه گرم و آماده تبدیل به بخار و تزریق به چمبر است.
-
تزریق بخار
در این مرحله چمبر دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی مملو از بخار شده و این بخار در تمامی قسمت‌های چمبر نفوذ کرده و اصطلاحاً از بخار اشباع می‌شود و دستگاه وارد فاز استریل خواهد شد.
-
مرحله فرایند استریل
این مرحله که بستگی به انتخاب نوع سیکل استریل در ابتدای فرایند و قبل از استارت دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی توسط کاربر دارد و در مدت‌زمان‌های متفاوتی انجام می‌گیرد.
-
تخلیه بخار
پس از فرایند استریل برای ورود به مرحله خشک‌کردن ابزار و تجهیزات، بخار درون دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی توسط پمپ وکیوم کاملاً تخلیه می‌شود. جالب است بدانید پمپ وکیوم در زمان خروج بخار آب را از هوا جدا کرده و این کار باعث افزایش طول عمر پمپ وکیوم دستگاه می‌شود. اگر دستگاه اتوکلاو قادر نباشد این عمل را به‌درستی انجام دهد، باعث افزایش استهلاک و خرابی‌های متعدد و صرف هزینه‌های بیشتر از سوی دندانپزشکان خواهد شد.
-
خشک‌کردن
این مرحله نیز بسیار مهم است، بدیهی است نباید پس از مرحله استریل رطوبتی روی اقلام و بسته‌بندی‌های ابزار دندانپزشکی استریل شده باقی بماند و می‌بایست کاملاً خشک شود، زیرا رطوبت باعث افزایش بار میکروارگانیسمی خواهد شد. -
آماده‌سازی دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی برای اتمام کار
برای باز شدن درب دستگاه می‌بایست فشار و دمای مخزن (چمبر) دستگاه با محیط مطب برابر شود و پس از این مرحله دستور باز شدن درب دستگاه اجرا خواهد شد.
-
باز شدن قفل الکتریکال
برای باز شدن درب دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی می‌بایست قفل الکتریکال دستگاه غیرفعال شود بعد از آن کاربر می‌تواند قفل مکانیکال را غیرفعال و سپس درب دستگاه را باز نماید و برای خارج‌کردن ابزار یا تجهیزات که به طور کامل خشک شده‌اند اقدام نماید.
-
بررسی کیفیت استریلیزاسیون
باتوجه‌به چک‌کردن اندیکاتورهای شیمایی درون پک ابزار دندانپزشکی از صحت فرایند استریل اطمینان حاصل می‌کنیم
